Gốm trắng Bồ Bát – Tinh hoa nghìn năm
13:05 | 26/01/2022
OVN - Mỗi khi nhắc đến gốm truyền thống mọi người sẽ đều nghĩ ngay đến làng gốm Bát Tràng (Hà Nội), nhưng ít ai biết rằng còn tồn tại một làng gốm nổi tiếng khác ở vùng đất Cố đô Hoa Lư (Ninh Bình) – làng gốm Bồ Bát.
Theo sử sách ghi lại, làng gốm Bồ Bát bắt nguồn từ làng Bạch Bát – Bồ Xuyên, chấn Thanh Hoa thuộc Ái Châu xưa, nay là thôn Bạch Liên, xã Yên Thành, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.
Nhiều tài liệu về lịch sử làng gốm Bát Tràng cho thấy, làng gốm Bồ Bát phát triển rực rỡ từ thế kỷ X (thời nhà Đinh, nhà Tiền Lê). Tương truyền vào lúc bấy giờ có 03 người đỗ Thái học sinh được cử đi sứ nhà Tống (Trung Quốc) học nghề gốm sứ. Khi về nước đã truyền nghề cho dân (làng gồm Bồ Bát chuyên chế các hàng gốm sắc trắng, làng Thổ Hà chuyên chế các hàng gốm sắc đỏ, làng Phù Lãng chuyên chế các hàng gốm sắc vàng, thẫm).
Qua thời gian học hỏi, nghiên cứu những người thợ tài hoa của làng gồm Bồ Bát đã sáng tạo ra nhiều sản phẩm gốm tinh xảo và được cả triều đình và người dân ưa chuộng. Có thể kể đến như: đầu rồng, mặt linh thú, bát đĩa, đồ gia dụng…, đặc biệt là gạch đất nung cao cấp “Đại Việt quốc quân thành chuyên”, dùng trong việc xây dựng thành.
Tuy nhiên, đến năm 1010, khi vua Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long đã mang theo 5 dòng họ lớn của làng gốm Bồ Bát nhằm xây dựng kinh đô mới, sản xuất các sản phẩm gốm sứ phục vụ triều đình và người dân. Những nghệ nhân này định cư tại vùng đất ven sông Hồng, lập nên làng nghề gốm Bát Tràng (Hà Nội). Cũng từ đó, người dân làng gốm Bồ Bát bắt đầu chuyển sang làm nông, nghề làm gốm truyền thống hưng thịnh một thời dần bị lãng quên và thất truyền. Đến nay, tại đình làng Bát Tràng vẫn còn lưu giữ đôi câu đối ghi lại việc này:
Được biết, ban đầu việc phục hồi làng nghề gặp nhiều khó khăn. Nhưng với quyết tâm cũng như lòng yêu nghề luôn rực cháy, anh Vang cùng những người thợ làng gốm Bồ Bát vẫn kiên trì chế tác gốm, đồng thời truyền lại nghề cho thế hệ trẻ trong vùng. Kết quả, hiện nay địa phương có 30 thợ làm gốm lành nghề, trong đó có 03 nghệ nhân dày dặn kinh nghiệm. Quy mô sản xuất gốm lên đến hơn 500m2. Làng gốm truyền thống Bồ Bát từ đây cũng dần hồi sinh, hé mở những trang tươi sáng đầu tiên sau hàng trăm năm chìm vào lịch sử.
“Nắng lên hồng ban mai
Anh thợ gốm ngồi xoay
Đất mịn nhào với nắng
Hình đẹp nở trong tay”
(Anh thợ gốm – Huy Cận)
Tựa như những vần thơ mộc mạc, đong đầy tình cảm của nhà thơ Huy Cận dành cho chuyên gia gốm Nguyễn Văn Y, người thợ gốm Bồ Bát vẫn đều đặn mỗi ngày ngồi xoay chiếc bàn tròn nhỏ. Họ tỉ mỉ, khéo léo tạo nặn dáng hình cho sản phẩm, vẽ lên đó những nét bút tinh tế, cho ra đời nhiều tuyệt tác gốm tinh xảo, đẹp mắt và độc đáo. Với kinh nghiệm dày dặn, kỹ thuật cao và luôn nghiên cứu, tìm hiểu về kỹ thuật vẽ họa tiết cổ, từng bộ ấm chén, bát đĩa, lọ hoa,… đều mang hoa văn cách điệu riêng biệt, chứa đựng giá trị lịch sử văn hóa mảnh đất Cố đô Hoa Lư.
Năm 2015, Bộ đồ gốm Công ty Bảo tồn và Phát triển gốm Bồ Bát được tôn vinh là sản phẩm công nghiệp, nông nghiệp tiêu biểu cấp quốc gia, trở thành bước đệm đưa sản phẩm làng gốm Bồ Bát khẳng định thương hiệu trên thị trường đồ gốm truyền thống. Đặc biệt, năm 2020 sản phẩm gốm Bồ Bát của công ty trên vinh dự nhận được xếp hạng 4 sao sản phẩm OCOP tỉnh Ninh Bình, càng đem lại tiếng vang lớn cho làng gốm Bồ Bát vốn đã thất truyền.
Thời gian 10 năm không dài cũng không ngắn nhưng sự cố gắng, kiên trì trong việc khôi phục làng nghề gốm đã thất truyền từ những người con làng gốm Bồ Bát là một điều đáng trân quý. Thành công này cho thấy các sản phẩm gốm Bồ Bát đang dần nhận được nhiều quan tâm từ người tiêu dùng, làng gốm Bồ Bát cũng dần lấy lại “phong độ” và sự hưng thịnh như xưa.
Đặc biệt, việc khôi phục cũng như phát triển làng nghề truyền thống này còn góp phần tạo động lực cũng như điều kiện cho người dân trong vùng gắn bó với nghề gốm quê hương. Đồng thời, phát huy những giá trị văn hóa, lịch sử của vùng đất Cố đô cổ kính, đưa gốm Bồ Bát trở về thời kỳ huy hoàng, ngời sáng sau khoảng thời gian bị lãng quên.
Sản phẩm gốm Bồ Bát nổi danh một thời nơi Cố đô
Thời điểm đó, làng gốm Bồ Bát (thuộc phủ Trường Yên) đã sớm nổi danh với các sản phẩm gốm trắng tinh xảo, đẹp mắt. Bởi nơi đây có loại đất sét Bồ Di, còn gọi là đất non sương rất quý hiếm. Loại đất đặc biệt này tạo nên dòng men trắng, so với những loại đất khác chỉ cần nung 50-70% thời gian vẫn bảo đảm chất lượng về độ mịn, cứng, sau khi nung sản phẩm cũng ít bị nứt, vỡ.Nhiều tài liệu về lịch sử làng gốm Bát Tràng cho thấy, làng gốm Bồ Bát phát triển rực rỡ từ thế kỷ X (thời nhà Đinh, nhà Tiền Lê). Tương truyền vào lúc bấy giờ có 03 người đỗ Thái học sinh được cử đi sứ nhà Tống (Trung Quốc) học nghề gốm sứ. Khi về nước đã truyền nghề cho dân (làng gồm Bồ Bát chuyên chế các hàng gốm sắc trắng, làng Thổ Hà chuyên chế các hàng gốm sắc đỏ, làng Phù Lãng chuyên chế các hàng gốm sắc vàng, thẫm).
Qua thời gian học hỏi, nghiên cứu những người thợ tài hoa của làng gồm Bồ Bát đã sáng tạo ra nhiều sản phẩm gốm tinh xảo và được cả triều đình và người dân ưa chuộng. Có thể kể đến như: đầu rồng, mặt linh thú, bát đĩa, đồ gia dụng…, đặc biệt là gạch đất nung cao cấp “Đại Việt quốc quân thành chuyên”, dùng trong việc xây dựng thành.
Sản phẩm gốm Bồ Bát được trưng bày, giới thiệu đến khách hàng
Tuy nhiên, đến năm 1010, khi vua Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long đã mang theo 5 dòng họ lớn của làng gốm Bồ Bát nhằm xây dựng kinh đô mới, sản xuất các sản phẩm gốm sứ phục vụ triều đình và người dân. Những nghệ nhân này định cư tại vùng đất ven sông Hồng, lập nên làng nghề gốm Bát Tràng (Hà Nội). Cũng từ đó, người dân làng gốm Bồ Bát bắt đầu chuyển sang làm nông, nghề làm gốm truyền thống hưng thịnh một thời dần bị lãng quên và thất truyền. Đến nay, tại đình làng Bát Tràng vẫn còn lưu giữ đôi câu đối ghi lại việc này:
“Bồ di thủ nghệ khai Đình vũ
Lan nhiệt tâm hương bái thánh thần”
(Đem nghề nghiệp từ làng Bồ Bát ra đây để xây dựng miếu đình
Lòng dân thành kính tựa hương lan, dâng lên cúng thánh thần).
Được biết, ban đầu việc phục hồi làng nghề gặp nhiều khó khăn. Nhưng với quyết tâm cũng như lòng yêu nghề luôn rực cháy, anh Vang cùng những người thợ làng gốm Bồ Bát vẫn kiên trì chế tác gốm, đồng thời truyền lại nghề cho thế hệ trẻ trong vùng. Kết quả, hiện nay địa phương có 30 thợ làm gốm lành nghề, trong đó có 03 nghệ nhân dày dặn kinh nghiệm. Quy mô sản xuất gốm lên đến hơn 500m2. Làng gốm truyền thống Bồ Bát từ đây cũng dần hồi sinh, hé mở những trang tươi sáng đầu tiên sau hàng trăm năm chìm vào lịch sử.
“Nắng lên hồng ban mai
Anh thợ gốm ngồi xoay
Đất mịn nhào với nắng
Hình đẹp nở trong tay”
(Anh thợ gốm – Huy Cận)
Tựa như những vần thơ mộc mạc, đong đầy tình cảm của nhà thơ Huy Cận dành cho chuyên gia gốm Nguyễn Văn Y, người thợ gốm Bồ Bát vẫn đều đặn mỗi ngày ngồi xoay chiếc bàn tròn nhỏ. Họ tỉ mỉ, khéo léo tạo nặn dáng hình cho sản phẩm, vẽ lên đó những nét bút tinh tế, cho ra đời nhiều tuyệt tác gốm tinh xảo, đẹp mắt và độc đáo. Với kinh nghiệm dày dặn, kỹ thuật cao và luôn nghiên cứu, tìm hiểu về kỹ thuật vẽ họa tiết cổ, từng bộ ấm chén, bát đĩa, lọ hoa,… đều mang hoa văn cách điệu riêng biệt, chứa đựng giá trị lịch sử văn hóa mảnh đất Cố đô Hoa Lư.
Những người thợ làm gốm Công ty Bảo tồn và Phát triển gốm Bồ Bát
Năm 2015, Bộ đồ gốm Công ty Bảo tồn và Phát triển gốm Bồ Bát được tôn vinh là sản phẩm công nghiệp, nông nghiệp tiêu biểu cấp quốc gia, trở thành bước đệm đưa sản phẩm làng gốm Bồ Bát khẳng định thương hiệu trên thị trường đồ gốm truyền thống. Đặc biệt, năm 2020 sản phẩm gốm Bồ Bát của công ty trên vinh dự nhận được xếp hạng 4 sao sản phẩm OCOP tỉnh Ninh Bình, càng đem lại tiếng vang lớn cho làng gốm Bồ Bát vốn đã thất truyền.
Một số sản phẩm gốm trắng của làng gốm Bồ Bát
Thời gian 10 năm không dài cũng không ngắn nhưng sự cố gắng, kiên trì trong việc khôi phục làng nghề gốm đã thất truyền từ những người con làng gốm Bồ Bát là một điều đáng trân quý. Thành công này cho thấy các sản phẩm gốm Bồ Bát đang dần nhận được nhiều quan tâm từ người tiêu dùng, làng gốm Bồ Bát cũng dần lấy lại “phong độ” và sự hưng thịnh như xưa.
Đặc biệt, việc khôi phục cũng như phát triển làng nghề truyền thống này còn góp phần tạo động lực cũng như điều kiện cho người dân trong vùng gắn bó với nghề gốm quê hương. Đồng thời, phát huy những giá trị văn hóa, lịch sử của vùng đất Cố đô cổ kính, đưa gốm Bồ Bát trở về thời kỳ huy hoàng, ngời sáng sau khoảng thời gian bị lãng quên.
Bài và ảnh: Cẩm Nhung
Tin mới hơn
OVN - Về với huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh, du khách sẽ bắt gặp rất nhiều vườn xoài đang độ chín cây. Thực khách sẽ bị chinh phục bởi những quả xoài chừng vừa bàn tay nắm, đang đến ngày chín, mang một màu vàng tươi rất bắt mắt. Xoài Cát Chu ở đây rất ngọt, khi cắt ra có mùi thơm dịu nhẹ không lẫn với bất kỳ loại xoài trồng từ nơi nào khác.
OVN - Không những làm “sống lại” nghề gia truyền, chị Mai Thị Phương (SN 1980, thôn Đông Yên, xã Kỳ Lợi, TX Kỳ Anh, Hà Tĩnh) còn biến mặt hàng “ruột” của gia đình thành sản phẩm OCOP 3 sao.
OVN - Hải Dương hiện có 351 sản phẩm OCOP, trong đó nhiều sản vật thơm ngon nức tiếng, sản phẩm thủ công và du lịch độc đáo.
OVN - Sơn La là vùng chuyên canh cây ăn quả lớn thứ 2 của cả nước, với trên 82.800 ha cây ăn quả và cây sơn tra; trong đó, trên 19.900 ha xoài, sản lượng ước đạt trên 70.000 tấn, với các giống xoài tròn, xoài hôi, xoài bản địa, xoài GL4, GL6, xoài Thái Lan… tập trung chủ yếu tại các huyện Mai Sơn, Yên Châu, Mường La, Sông Mã, Thuận Châu. Thời vụ thu hoạch xoài bắt đầu từ tháng 5 đến tháng 8 hằng năm.
OVN - Trong năm 2023, hạt sen sấy của Công ty TNHH MTV Nam Huy Đồng Tháp (xã Hòa Tân, huyện Châu Thành) được công nhận là sản phẩm OCOP 5 sao cấp Quốc gia, góp phần tạo nền tảng cho các sản phẩm bản địa tiếp cận được nhiều hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại, các thị trường khó tính khác. Đây là sản phẩm OCOP 5 sao cấp Quốc gia đầu tiên của tỉnh Đồng Tháp.
Tin khác
OVN - Vùng đất An Giang không chỉ gây ấn tượng về địa hình “núi giữa đồng”, văn hóa đa dạng sắc màu mà còn nổi tiếng với sản phẩm tương hột thốt nốt (tương ủ bằng đường thốt nốt) trở thành một gia vị độc đáo, đạt chứng nhận 4 sao OCOP của tỉnh.
OVN- Đặc sản Chè Phìn Hồ là kết tinh của sản phẩm trà Shan tuyết cổ thụ nằm cheo leo trên nững dãy núi cao tại huyện Hoàng Su Phì (Hà Giang) có độ tuổi hàng nghìn năm nên có hàm lượng dinh dưỡng cao, có lợi cho sức khoẻ người tiêu dùng ngày càng được ưa chuộng ở thị trường trong nước và quốc tế.
OVN - Bên cạnh tác dụng hỗ trợ giảm cân, sản phẩm bột gạo lứt Nàng Son rang của Doanh nghiệp tư nhân Năm Kháng còn được đánh giá cao bởi chất lượng dinh dưỡng, hương vị thơm ngon, vinh dự là một trong 40 sản phẩm đạt chuẩn OCOP 3 sao của tỉnh Sóc Trăng trong năm 2021.
OVN - Khí hậu mát mẻ, địa hình nhiều đồi núi, môi trường sống đa dạng và an toàn là những yếu tố quan trọng giúp Gia Lai phát triển nghề nuôi chim yến và thu hoạch tổ đạt chất lượng cao. Trên cơ sở đó, chị Trần Thị Nhượng đã tận dụng thế mạnh nguồn nguyên liệu, nghiên cứu và cho ra đời thương hiệu yến sào đạt chất lượng OCOP 3 sao.
OVN - Rượu mơ Yên Tử là thương hiệu nổi tiếng lâu đời, sản phẩm truyền thống đặc trưng vùng cửa Phật. Trải qua hơn 40 năm gìn giữ và phát triển, sản phẩm được người tiêu dùng đánh giá cao, đạt danh hiệu OCOP 4 sao của tỉnh Quảng Ninh.
OVN - Tỉnh Trà Vinh nằm ở phía Đông Nam của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, nằm giữa 2 con sông lớn là sông Cổ Chiên và sông Hậu. Phía Bắc giáp với tỉnh Vĩnh Long, phía Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Bến Tre bởi sông Cổ Chiên, phía Tây và Tây Nam giáp tỉnh Sóc Trăng bởi Sông Hậu, phía Đông giáp biển Đông. Với lợi thế bờ biển dài 65km, Trà Vinh đang là trung tâm kinh tế biển của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
LNV - Ban đầu khi chế biến thực phẩm cho mọi người trong gia đình sử dụng chị Phan Thị Hoài ở thông Châu Lĩnh (xã Tùng Ảnh, Đức Thọ, Hà Tĩnh) cũng không nghĩ những sản phẩm của mình có một ngày được biết bao nhiêu người trên khắp cả nước biết đến và tin dùng. Khởi nghiệp với sản phẩm bột ngũ cốc, đến nay chị Hoài đã cho ra đời 5 loại sản phẩm mang thương hiệu Hoài Phương. Hai trong số đó đã được công nhận đạt sản phẩm Ocop 3 sao. Các sản phẩm ngày càng có chỗ đứng trên thị trường, khẳng định hướng đi đúng đắn của một mô hình kinh tế ở nông thôn.
OVN - Sản xuất nấm nói chung và nấm bào ngư nói riêng không phải là hướng đi mới hiện nay, nhưng để duy trì và phát triển được mô hình này lại rất cần nhiều yếu tố. Cơ sở sản xuất nấm Hà Tường ở thôn Hồng Hoa (Đức Đồng, Đức Thọ, Hà Tĩnh) là một trong những cơ sở đang duy trì tốt và ngày càng phát triển. Sau gần 8 năm trồng nấm, chủ cơ sở là ông Nguyễn Tường đang cho thấy hướng đi đúng đắn của mình.
OVN - Tại diễn đàn kết nối sản phẩm OCOP vùng Đồng bằng sông Cửu Long năm 2023 vừa qua tại tỉnh Cà Mau, tỉnh Thái Nguyên đã tổ chức “Tuần lễ giới thiệu tinh hoa văn hoá trà Thái Nguyên” với nhiều chương trình đặc sắc hấp dẫn, nổi bật là phần trải nghiệm văn hóa trà vô cùng độc đáo.
OVN - Sản xuất trái cây theo hướng hữu cơ đang được nhà vườn tỉnh Trà Vinh hướng đến, đặc biệt là sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP. Tỉnh phấn đấu đến năm 2030 sẽ có khoảng 800 ha bưởi da xanh đạt chuẩn VietGAP hoặc GlobalGAP, tập trung tại các huyện Càng Long, Cầu Kè, Tiểu Cần, Trà Cú, Châu Thành và Thành phố Trà Vinh.
OVN - Xuất xứ từ những cánh rừng thuộc địa phận xã Lương Thịnh - huyện Trấn Yên - tỉnh Yên Bái, mật ong Lương Thịnh được xem là món quà vô giá được thiên nhiên ưu ái ban tặng, có giá trị dinh dưỡng và hương vị đặc trưng. Sản phẩm đã được tỉnh Yên Bái công
OVN - Xã Yên Bình, huyện Thạch Thất không ai là không biết đến chị Nguyễn Thu Nga với cơ sở sản xuất bột ngũ cốc dinh dưỡng Min Min, sản phẩm được chứng nhận OCOP 3 sao. Không chỉ phát triển kinh tế cho gia đình mà còn tạo việc làm cho nhiều chị em phụ nữ
OVN - Xã Cổ Loa, huyện Đông Anh, Hà Nội, nơi được biết đến với thành Cổ Loa gắn liền cùng truyền thuyết An Dương Vương và câu chuyện tình bi thương và cảm động của Mỵ Châu – Trọng Thủy. Nhưng ít ai biết đến tại đây là một địa điểm có phát triển nghề trồng hành lá
OVN - Hiện nay, sự sáng tạo và phát triển sản phẩm mới mang dấu ấn văn hóa địa phương và lợi thế vùng miền đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu phong phú và đa dạng của thị trường, cũng như bền vững cho cộng động. Điển hình là câu chuyện về sản phẩm trà Atiso đỏ (cây Bụp giấm) của Công ty TNHH Một Thành Viên Sản xuất Thương mại và Dịch vụ Hichagol (Công ty Hichagol) ở tỉnh Thừa Thiên Huế.