Kinh tế tập thể góp phần thúc đẩy phát triển OCOP bền vững

Những định hướng mới…

Mới đây, trong Quyết định số 340/QĐ-TTg về chiến lược phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2030 và Quyết định số 1804/QĐ-TTg về kế hoạch phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2025 có nêu bật định hướng: Phát triển hợp tác xã nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp… gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp, chương trình mỗi xã một sản phẩm; khuyến khích hợp tác xã tạo liên kết chặt chẽ với các thành phần kinh tế khác; mở rộng đa ngành nghề, lĩnh vực… Từ đó nâng cao, phát huy vai trò hợp tác xã trong liên kết chuỗi giá trị, gắn liền với các sản phẩm chủ lực địa phương, sản phẩm cấp tỉnh, quốc gia…

Ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác & PTNT (Bộ Nông nghiệp & PTNT)

Cơ cấu lại ngành Nông nghiệp nhằm khai thác tiềm năng, thế mạnh của từng vùng, miền địa phương nhằm phát triển nông nghiệp hàng hóa, giá trị kinh tế cao, bền vững. Để làm được điều đó, mới đây, ngày 25/02/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 255/QĐ-TTg về kế hoạch cơ cấu lại ngành Nông nghiệp, trong đó đã đề ra 9 nhóm giải pháp với 3 “trụ cột chính” bao gồm: (i) Tổ chức lại sản xuất, phát triển các hợp tác xã (HTX) và đẩy mạnh liên kết chuỗi giá trị nông sản hàng hóa; (ii) Đẩy mạnh ứng dựng khoa học công nghệ (KHCN) vào sản xuất, đặc biệt là ứng dụng công nghệ cao, công nghệ số; (iii) Tiếp tục đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng nông nghiệp, nông thôn tạo nên những trụ cột quan trọngcho phát triển.

Về tổ chức lại sản xuất, phát triển các chuỗi giá trị nông sản hàng hóa việc quan trọng là phải xây dựng được các HTX hoat động hiệu quả tham gia chuỗi giá trị đảm nhận 7 chức năng, nhiệm vụ (tối thiểu) là: Xây dựng phương án sản xuất nông nghiệp theo định hướng thị trường; Xây dựng và chuẩn hóa quy trình sản xuất và hệ thống giám sát nội bộ; Tổ chức đào tạo kỹ thuật cho người sản xuất trong và ngoài HTX; Huy động vốn trong và ngoài HTX; Cung cấp vật tư, phân bón đảm bảo chất lượng, giá thành hạ; Ứng dụng và chuyển giao KHKT vào sản xuất nhằm nâng cao năng suất và chất lượng, năng lực cạnh tranh cho các sản phẩm nông nghiệp; Thu mua, sơ chế, bảo quản và tiêu thụ sản phẩm cho các thành viên. Ngoài ra, với mục tiêu là tối đa hóa lợi cho thành viên và trong điều kiện pháp luật cho phép tự do kinh doanh tất cả những gì pháp luật không cấm, HTX nông nghiệp còn cung cấp nhiều dịch vụ khác ở nông thôn như bảo hiểm nông nghiệp, bảo hiểm y tế, các dịch vụ du lịch cộng đồng…

Như vậy, phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã không phải là mục tiêu mà là công cụ để phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn. Phát triển HTX, là giải pháp nhằm nhằm đẩy mạnh tiến trình cơ cấu lại ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới.

Hoạt động kinh tế tập thể trong chương trình OCOP

Bản chất của OCOP là phát huy nguồn lực địa phương: Tài nguyên, kiến thức - tư duy – tay nghề… trong đó quy trình sản xuất sản phẩm bản địa kết hợp với quy chuẩn - tiêu chuẩn chất lượng tạo nên giá trị gia tăng cho sản phẩm, đặc biệt sản phẩm mang tính cộng đồng.

Cùng với yêu cầu hội nhập, tạo nên yêu cầu phải nâng tầm về quản trị sản xuất, con người… hay mở rộng hơn là quản trị một quá trình. Đối với sản phẩm cộng đồng theo mục tiêu OCOP đề ra, vai trò hợp tác xã được thể hiện rõ nét bởi tính kết nối, giá trị cộng đồng trong chuỗi giá trị… Việc nâng cao vai trò cộng đồng trong phát triển các sản phẩm OCOP, cộng đồng cùng hưởng lợi sẽ đòi hỏi xây dựng nên một tổ chức chung cho cộng đồng. Tùy theo điều kiện đặc thù, nhất là quy mô sản xuất tổ chức này không cần thiết phải là hợp tác xã mà đôi khi chỉ cần một tổ hợp tác, một câu lạc bộ đồng sở thích,…;

Trong chuỗi giá trị, giá trị gia tăng của sản phẩm chủ yếu đến từ công đoạn sản xuất – chế biến sâu và định vị - xúc tiến thị trường. Đây là hai công đoạn mà các hợp tác xã hiện tại đang khá hạn chế. Ước tính toàn quốc hiện nay mới có khoảng hơn 2000 hợp tác xã có ứng dụng KHCN mới vào chế biến sâu các sản phẩm; các sản phẩm sản xuất từ HTX gặp nhiều khó khăn khi định vị thương hiệu và tiếp cận thị trường, đặc biệt thị trường xuất khẩu trực tiếp (không qua trung gian thương buôn).

Ông Trần Thanh Nam - Thứ trưởng Bộ NN và PTNT để kiểm tra các tỉnh phía Nam kết nối tiêu thụ nông sản.

Tham gia chu trình OCOP, một số vấn đề các hợp tác xã cần lưu ý:

1. Cần xem xét lại toàn bộ năng lực hiện tại và khả năng nâng cấp hoạt động của chính mỗi hợp tác xã trong tiềm năng phát triển sản phẩm. Ở đây, phát triển sản phẩm không hẳn là việc mở rộng quy mô, phạm vi cho sản lượng lớn mà nâng tầm sản phẩm, tạo giá trị gia tăng cao trên từng đơn vị sản phẩm (gồm: chất lượng, định vị thương hiệu, định vị thị trường, hiệu quả xúc tiến…), nâng cao giá trị thương hiệu cộng đồng…. Các năng lực cần chú ý: trình độ nhân lực, an toàn về tài chính, tính ổn định dòng tiền, năng lực quản trị và kiểm soát rủi ro mỗi công đoạn trong quy trình… Tất nhiên, ở đây, quyền sở hữu thương hiệu là của một cộng đồng mà hợp tác xã đứng đại diện, không áp dụng cho hoạt động bán thô, bán buôn đơn thuần.

2. Trên cơ sở xác định chính xác khả năng của hợp tác xã, cần rõ ràng và chặt chẽ mối liên kết, tiêu thụ nguyên liệu đầu vào từ sản xuất thô của thành viên, người dân trong cộng đồng; khả năng bao tiêu tạo nên vùng nguyên liệu ổn định. Đưa HTX trở thành tổ chức đại diện cho một cộng đồng. Đồng thời, đây cũng chính là cơ sở cho liên kết, mở rộng hợp tác trong phát triển sản xuất, chế biến sâu, cũng như xúc tiến thị trường về sau.

3. Hợp tác xã nên cân nhắc khi tham gia từng cung đoạn của chuỗi giá trị, đặc biệt với “chế biến sâu” và “xúc tiến thị trường”. Đây là 2 cung đoạn đòi hỏi trình độ chuyên môn cao, vốn đầu tư lớn lại rủi ro cao… Sau khi giữ quyền sở hữu thương hiệu, chất lượng sản phẩm, các cung đoạn này cần thiết được mở rộng hợp tác theo liên kết với các đơn vị bên ngoài nhằm chia sẻ rủi ro và tận dụng năng lực của đơn vị hợp tác.

Các hình thức hợp tác có thể áp dụng như:

- Hợp tác dạng hợp đồng kinh tế, thuê gia công, hợp đồng bao tiêu: Có rất nhiều nội dung có thể hợp tác ở dạng này như: Hợp đồng tư vấn với các trung tâm nghiên cứu, phát triển để tạo ra sản phẩm có chất lượng, giá trị gia tăng cao; Hợp đồng thuê gia công với các đơn vị đã đầu tư sản xuất đáp ứng yêu cầu sản phẩm; Hợp đồng phát triển thị trường, quản lý kênh phân phối với các công ty thương mại chuyên nghiệp…

- Hợp tác góp vốn: Hình thức này thường áp dụng với các HTX có trình độ chuyên môn cao, năng lực đủ mạnh đảm bảo cho hoạt động. Các hoạt động hợp tác có thể bao gồm: Hợp tác xây dựng nhà máy, Hợp tác đồng thương hiệu trong phát triển thị trường, sản phẩm… Dạng hợp tác này sẽ hình thành nên các HTX đa ngành nghề, đa lĩnh vực với sự tham gia của các công ty chuyên nghiệp vào HTX… giúp nâng tầm hoạt động của HTX.

- Hợp tác thời vụ: Đây là dạng thuê khoán từng nội dung đòi hỏi HTX phải có năng lực quản trị và kiểm soát rủi ro tốt.

Ngoài ra, tham gia OCOP, tham gia thị trường là Hợp tác xã đã chấp nhận cuộc chơi với những yêu cầu khắt khe của cạnh tranh. Hơn lúc nào hết, HTX cần chấp nhận và tranh thủ những hỗ trợ tốt nhất từ bên ngoài (nhà nước, đơn vị hợp tác chuyên nghiệp…), tránh tình trạng làm theo thói quen, học lỏm dẫn đến sự đào thải của thị trường.

Về phía nhà nước

Phải nhắc lại, phát triển kinh tế tập thể mạnh cả về chất lượng và chiều sâu là mục tiêu xuyên suốt trong các hoạt động hỗ trợ từ phía Nhà nước. Giai đoạn 2021-2025, Việt Nam xác định quan điểm tập trung phát triển các kinh tế tập thể không chạy theo số lượng mà quan tâm đến hiệu quả hoat động của các THT/HTX, năng lực và sự đống góp của THT/HTX cho kinh tế thành viên nhằm hình thành nên các tổ chức kinh tế cộng đồng mạnh, góp phần vào cơ cấu ngành nông nghiệp, xây dựng Nông thôn mới, OCOP…

Trước hết, xây dựng tại các đơn vị cơ sở cấp xã, huyện tại trung tâm, điểm đến cho các hợp tác xã có thể nhận được hỗ trợ cần thiết. Làm thế nào gắn việc phát triển kinh tế tập thể với cấp cơ sở, gắn trách nhiệm với chính quyền cơ sở để tạo điều kiện cho việc hình thành các loại hình kinh tế tập thể hiệu quả…

Đẩy mạnh sự tham gia của HTX vào các chuỗi giá trị nông sản, tăng cường ứng dụng KHCN vào sản xuất và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý HTX là những giải phát căn bản cho phát triển HTX nông nghiệp giai đoạn tới.

Hỗ trợ xây dựng và nhân rộng mô hình tổ chức sản xuất, quản trị sản xuất kinh doanh đa dạng, sáng tạo và hiệu quả trong các HTX nông nghiệp. Các mô hình được tổ chức ở đó HTX là đầu mối, là đại diện các thành viên, đại diện người dân trong cộng đồng; mô hình doanh nghiệp trong HTX; HTX đa ngành, đa lĩnh vực… song song với ứng dụng KHCN hiện đại và CNTT…

Đẩy mạnh công tác đào tạo nhân lực nhất là thu hút đào tạo cán bộ, nhân lực trẻ đã qua đào tạo, có kiến thức về làm việc cho HTX.

Tập trung ưu tiên nguồn lực hỗ trợ đầu tư hạ tầng phục vụ sản xuất và hạ tầng kinh doanh của HTX đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1804/QĐ-TTg ngày 13/11/2020 về phê duyệt Chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2025

Tiếp tục sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện khung pháp lý và các chính sách để các HTX nông nghiệp thích ứng được với sự đa dạng của các kiểu mô hình tổ chức sản xuất gắn với tái cơ cấu ngành Nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, phù hợp với từng vùng miền, ngành hàng sản phẩm

Và, đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc phát triển kinh tế tập thể, HTX trong lĩnh vực nông nghiệp với việc đẩy mạnh cơ cấu lại ngành nông nghiệp và xây dựng NTM cho cả cán bộ, cấp ủy đảng, chính quyền và người dân cả nước. Cần xây dựng Chương trình truyền thông riêng với nhiều phương thức, loại hình truyền thông khác nhau và thực hiện một cách liên tục.

Cục Kinh tế hợp tác &PTNT - Bộ Nông nghiệp & PTNT

Những kết quả đạt được của ngành Nông nghiệp thời gian qua có sự đóng góp quan trọng của khu vực kinh tế tập thể, HTX nông nghiệp. Tính đến hết tháng 7/2021, cả nước có 17.976 HTX nông nghiệp và 68 Liên hiệp HTX nông nghiệp. So với năm 2013 (khi Luật HTX 2012 có hiệu lực), số lượng HTX nông nghiệp tăng gần 1,7 lần. Trong giai đoạn 2013-2020, số HTX nông nghiệp tăng trung bình 1.200 HTX/năm, trong đó số HTX thành lập mới khoảng 1.500 HTX/năm, và số HTX giải thể bình quân khoảng 493 HTX/năm. Số lượng thành viên HTX nông nghiệp hiện nay là 3,78 triệu người. (Số liệu Cục KTHT - Bộ NT&PTNT). Doanh thu bình quân 1 HTX hiện đạt 2,44 tỷ đồng/năm và thu nhập bình quân/HTX đạt 382,6 triệu đồng (tăng trung bình từ 1,6 đến 2 lần so với giai đoạn trước 2016). Thu nhập bình quân của 1 lao động là 3,4 triệu đồng/người/tháng, cao hơn so với thời điểm năm 2017 là 2 triệu đồng/người/tháng. Qua đó, HTX nông nghiệp đã khẳng định được vai trò trong chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp và ngoài ra còn hỗ trợ phát triển kinh tế hộ thành viên nông dân.